خسروشاه را می‌توان دیاری با گذشته‌ای پرفراز و نشیب در قلب تاریخ آذربایجان دانست

رنگ و بوی تاریخ در جای‌جای خسروشاه

از جمله شهرهای آذربایجان شرقی

خسروشاه یکی از شهرهای آذربایجان شرقی در ۱۵ کیلومتری تبریز واقع شده است. طبق آخرین سرشماری سال ۹۵، این شهر بالغ‌بر ۲۱ هزار و ۹۷۲ نفر جمعیت دارد. خسروشاه را می‌توان دیاری با گذشته‌ای پرفراز و نشیب در قلب تاریخ آذربایجان دانست. این شهر از دیرباز مرکز تجمع و زادگاه عالمان، فقها، عرفا و اولیای زمان خود بوده است.

مسجد جامع خسروشاه

این مسجد متعلق به قرن ششم هجری بوده و در برخی منابع تاریخی نظیر روضات الجنان ذکری گذرا از آن به میان آّمده است. سبک معماری آن مربوط به دوران سلجوقی است، نمونه خاک به‌کار برده شده مربوط به دوران ایلخانی و معمار این اثر به‌احتمال بسیار زیاد “جان بگیم خاتون” است.

مرمت این مسجد

این مسجد یک‌بار در زمان قاجار و بار دیگر پس از انقلاب اسلامی مرمت‌شده است. تنها مسجد هشت قرینه جامع با نمایی اولیه که هنوز پابرجا است. به‌جرأت می‌توان گفت، این مسجد و سبک معماری آن با مسجد کبود تبریز کاملاً همخوانی دارد که در کتاب سیران تپه نیز به این مسئله اشاره‌شده است.

مسجد صفوی (یازیلی مسجد)

مسجد صفوی (یازیلی مسجد) به‌دستور شاه سلیمان صفوی در سال ۱۰۹۰ ساخته‌شده است که علاوه بر هنر نفیس گچ‌بری‌های مقرنسی، سرتاسر این خانقاه مزین به آیات الهی بود. سقف چوبی آن مزین به آیات قرآن و از آن کتیبه‌ای برجای‌مانده که متعلق به فرقه  اهل‌حق است.

قلعه دختر (قیز قالا)

قلعه دختر (قیز قالا) در زمان ساسانیان ساخته‌شده است. قیز قالاسی خسروشاه نیز در ورودی شهر از طرف تبریز بر بالای تپه‌ای قرار دارد هنوز پایه برج‌ها دیوارها و آجرهای به‌کاررفته در این قلعه مشخص و معلوم است.

داستان این قلعه

داستان‌های مختلف و زیادی درباره این قلعه وجود دارد و این قلعه را به دختران پادشاهان باستان خصوصاً به دختر خسروپرویز ساسانی نسبت داده‌اند و بر این عقیده‌اند که یکی از دختران خسرو دست به شورش و طغیان زد و خسرو او را در این قلعه زندانی کرده بود.

تپه باستانی (یانق تپه)

در حفاری‌های سال ۱۳۳۹ شمسی، توسط هیئت باستان‌شناسی انگلیس، خانه‌های دایره‌ای شکل کشف شد که قدمت ۵۰۰۰ ساله دارد. اشیاء به‌دست‌آمده از این خانه‌ها در موزه آذربایجان تبریز نگهداری می‌شود.

بقعه شیخ سلار دیلمی

اولین فقیه شیعه ایرانی از مشاهیر و بزرگان قرن پنجم که آثار متعددی ازجمله: المقنع فی المذهب، التقریب در اصول، الابواب و الاصول در فقه و التذکرة من حقیقة الجوهر به نام وی ثبت‌شده است، مقبره تاریخی و مذهبی این عالم در قبرستان قدیمی خسروشاه قرار دارد و امروزه به‌عنوان زیارتگاه موردتوجه گردشگران قرار می‌گیرد.

کاروانسرای صفوی

درباره این کاروانسرا که با کمی فاصله از منطقه خسروشاه در جاده خاکی و قدیمی خسروشاه – آذرشهر میان کارخانه و کارگاه‌های صنعتی قرار دارد، می‌توان گفت؛ در گذشته محلی برای استراحت و حفظ امنیت مسافران از راهزنان بود. قدمت این کاروانسرا که از مجموعه کاروانسراهایی است که به‌دستور شاه‌عباس ساخته شد، به‌دوران صفوی بازمی‌گردد و دیواره‌ها و برجک‌های دیدبانی کاه‌گلی نشان‌دهنده قدمت آن است. برجک‌های این کاروانسرا از لحاظ ساختار معماری به برج کبوتران خسروشاه شباهت زیادی دارد.

برج کبوتر

دیگر بنای شاخص این شهرستان برج کبوتر است. بنایی استوانه‌ای شکل به قطر شش و ارتفاع ۱۱ متر، که در آن صدها لانه کبوتر تعبیه شده است. انگیزه اصلی ایجاد خانه کاه‌گلی برای پرندگان، استفاده از کود آن‌ها برای تولید محصولات کشاورزی بوده است چراکه کود کبوتر یکی از بهترین انواع کودها محسوب می‌شد و در حاصلخیزی زمین‌های زراعی به‌کار می‌رفت.

جنس دیوارهای این برج

جنس دیوارهای این برج از گل رس و کاه ساخته‌شده است و در دیواره برج ورودی‌هایی برای کبوترها تعبیه‌شده است. این برج با قدمتی حدود ۲۰۰ سال پیش در زمان قاجار ساخته‌شده است، که در سال ۱۳۸۶ با شماره ۱۹۰۹۹ در فهرست آثار ملی به‌ثبت رسید.

موزه مردم‌شناسی

آثار فرهنگی تاریخی خسروشاه، در اواخر سال ۱۳۹۶ به همت مردمان فرهنگ دوست و مسئولان در زیرزمین ساختمان شهرداری خسروشاه گردآوری و تحت عنوان موزه مردم‌شناسی در معرض دید عموم قرار گرفته است که آثار گوناگونی از ابعاد زندگی مردمان خسروشاه را به نمایش می‌گذارد.